Symphony No. 2 in D major, Op. 43

Giao hưởng số 2 giọng rê trưởng, tác phẩm số 43

Bản giao hưởng này được Sibelius bắt đầu viết vào năm 1900 ở Rapallo, Italy và được hoàn thành vào năm 1902 ở Phần Lan. Bản giao hưởng này được công diễn lần đầu bởi Helsinki Philharmonic Society vào ngày 8 tháng 3 năm 1902 và được chỉ huy bởi chinh tác giả. Sau buổi công diễn này ông đã xem xét lại bản giao hưởng và bản sửa lại đầu tiên được biểu diễn bởi Armas Jarnefelt vào ngày 10 tháng 11 năm 1903 ở Stockholm. Bản giao hưởng có 4 chương thời gian biểu diễn xấp xỉ 45 phút, trong đó chương 3 và 4 chơi không nghỉ giữa chương:

1. Allegretto - Poco allegro - Tranquillo, ma poco a poco ravvivando il tempo all'allegro - Poco largamente - Tempo I - Poco allegro
2. Tempo andante, ma rubato - Poco allegro - Molto largamente - Andante sostenuto - Andante con moto ed energico - Allegro - Poco largamente - Molto largamente - Andante sostenuto - Andante con moto ed energico - Andante - Pesante
3. Vivacissimo - Lento e soave - Tempo primo - Lento e soave - (attacca)
4. Finale: Allegro moderato - Moderato assai - Meno moderato e poco a poco ravvivando il tempo - Tempo I - Largamente e pesante - Poco largamente - Molto largamente

Bản giao hưởng này không có chương trình. Ngoài ra Sibelius rất tích cực chống sự giải đoán bằng lời nội dung giao hưởng. Và hơn nữa xu hướng phát triển, mức độ duy trì cảm xúc của tác phẩm, toàn bộ những thủ pháp và những phương tiện thể hiện được áp dụng cho phép ta thấy nhận định rõ ý đồ của bản giao hưởng với sự rõ ràng khá đấy đủ và ý nghĩa chính của nó.

Bản giao hưởng số 2 trước tiên là một bức tranh cổ tích, sử thi đầy cảm hứng, chứa đựng những suy nghĩ về số phận nước Phần Lan, về quá khứ anh hùng của đất nước ấy, đống thời cũng là một bài thơ trữ tình mang màu sắc đồng quê, một bài ca đấy thích thú về vẻ đẹp hùng vĩ của thiên nhiên phương Bắc. đó cũng là một khúc tráng sĩ ca đầy quả cảm, ca ngợi sức mạnh và ý chí sắt đá của nhân dân.

Chương I - có thể xem như một phần mở đề phát triển, tính chất điềm tĩnh, “khách quan” của những đoạn đầu và cuối và màu sắc giản dị, tươi mát như khí trời ban mai của chủ đề chính “đồng quê” không có dấu hiệu gì để báo trước, cả những bùng nổ kịch tính lẫn những mâu thuẫn gay gắt… Tuy vậy, đển phần giữa của chương, không khí trở nên căng thẳng; những cấu trúc mới mẻ mang lại trong sự phát triển âm nhạc nhân tố lo âu, xao xuyến.

“Đầu mối mâu thuẫn”, trung tâm kịch tính của cả bản giao hưởng. Chương II, từ sự trần thuật trầm tĩnh, nghiêm nghị đến xung đột kích tính – con đường phát triển của các hình tượng trong chương này là như thế. Ở đây một cấu trúc giai điệu đi xuống, âm điệu truyền cảm khắc sâu vào ký ức người nghe, âm điệu vang lên thường suyên khi thì ở bộ đồng “cuồng bạo”, khi thì ở quãng âm cao của các nhạc cụ kèn gỗ…

Trong khúc Scherzo (chương III) giữ vai trò chủ yếu gồm chính sự chuyển động, bước đi cầu kỳ của các tuyến giai điệu và màu âm. Âm nhạc không ngừng bay bổng bị đứt quảng hai lần, giai điệu giản dị, chất phác, hồn nhiên và biểu cảm cả oboe hiện lên rõ rệt. Không nghi ngờ gì được về tính chất dân tộc của giai điệu ấy, cũng như trong các bài dân ca Phần Lan, ở đây tác giả sử dụng thủ pháp nhắc lại bội số 3 của một âm, cả lối “phát âm” đặc biệt một tiết nhạc – thánh thót, khoan thai, chững chạc, vang lên những âm điệu giống với ngôn ngữ tráng sĩ ca…

Scherzo sôi nổi đổ dồn về chương Final (chương cuối) – cảnh tượng tưng bừng của ngày hội dân gian. Đã qua rồi những hoài nghi, những gian truân, đau khổ! Cả hai chủ đề của chương Final đều thuần chất, bình dị và biểu cảm một cách lạ thường. Về tính chất, hai chủ đề này gần gũi với những làn điệu dân ca, trong hình dáng âm điệu của chúng có thể nhận rõ những cách luân chuyển điển hình của dân ca Slav. Phát triển một cách chặt chẽ và làm phong phú lẫn nhau, những chủ đề ấy mang lại cho chương cuối những nét của khúc ca ngợi huy hoàng rực rỡ.

Thật thú vị là giữa các chương của bản giao hưởng không có những mối quan hệ gần gũi cả về chất liệu chủ đề lẫn ước lệ hình tượng. Chúng được liên kết lại bởi một trục kịch xuyên suốt duy nhất. Cuôc diễu hành chiến thắng của chương cuối – kết quả cuối cùng mà sự phát triển phải đến. Sibelius không sử dụng những đối sánh gây ấn tượng mạnh của các chương trong liên khúc. Mặc dù có sự khác biệt rõ rệt và thậm chí phân rõ ranh giới của các môi trường giao hưởng (đồng quê – chuyện bi kịch sử thi – Scherzo vui tươi – Final huy hoàng, lộng lẫy), vẫn “soi rõ” được ẩn ý của âm nhạc. Vì rằng chương I không chỉ là khúc đồng quề, mà còn là sự chuẩn bị trước cho xung đột kịch tính của chương II, và vì chương III - không chỉ là khúc scherzo vô tư, nhởn nhơ, mà còn là một bức tranh phong phú, kết hợp thành một khối hai mảng hình tượng – cảm xúc, vì lẽ chương cuối cùng một lúc vừa là kết luận, tổng kết toàn bộ sự phát triển trước đó, vừa là một khúc ca mộc mạc giản dị như dân gian, lớn lên đến quy mô của một màn kết hùng vĩ. Và tuy nhạc sĩ không sử dụng trong bản giao hưởng (cũng như trong tác phẩm khác), một giai điệu nào thực sự Phần Lan – torng âm nhạc của bản giao hưởng, với sự rõ ràng tột độ vẫn thể hiện được cả tính chất hùng vĩ của thiên nhiên phương Bắc lẫn tính chất sử thi hùng tráng của huyền thoại và cổ tích của nhân dân Phần Lan.

Nguồn: Wikipedia; “Dành cho những người nghe nhạc giao hưởng” bởi Nguyễn Cửu Vỹ

Harmonium by John Adams

Dr. Mary Jane Ayers
Biên dịch: PeterMark

John Adams cuộc đời của một nhà soạn nhạc đương đại

Nhà soạn nhạc John Adams được sinh ra ở Worcester, Massachusetts vào ngày 15 tháng 2 năm 1947. Khi còn trẻ ông sống ở Vermont và New Hampshire. Ông là một học sinh xuất sắc, sau khi tốt nghiệp phổ thông ông học ở trường đại học Harvard chuyên ngành âm nhạc. Ông chơi clarinet và trở thành một nhạc trưởng và nhà soạn nhạc. Ông có bằng thạc sĩ và tiến sĩ.

Sauk hi học xong ở Harvard, Adams chuyển tới sống ở San Francisco, California, ở đây ông tham gia giảng dạy ở viện âm nhạc San Francisco. Adams là một giảng viên dạy sáng tác cách tân nhất trong lịch sử nhạc viện. Ông cũng trở thành một “nhà soạn nhạc thường trú” cho San Francisco Symphony. Một “nhà soạn nhạc thường trú” viết nhạc ở một địa điểm nào đó hoặc cho một tổ chức nào đó. Trong trường hợp này Adams sáng tác nhạc cho San Francisco Symphony (Vài trường có “nghệ sĩ thường trú” nghĩa là một nghệ sĩ chuyên nghiệp làm việc với sinh viên hoặc giảng viên của trường trong một thời gian dài nhất định.)

Nếu bạn không thưởng nghe âm nhạc cổ điển của thế kỷ thứ 20, bạn chắc chắn là sẽ chưa bao giờ nghe loại âm nhạc nào giống như của John Adams vậy. Phong cách âm nhạc của ông được gọi là “phong cách tối giản”, Adams sử dụng các mẫu âm và giai điệu đơn giản và lập đi lập lại chúng, nhưng lần lược các mẫu âm điệu này được bố trí trên “đỉnh” của những cái còn lại, và kết quả là rất phức tạp. Phong cách tối giản là một cụm từ được mượng từ điêu khắc và hội họa đương đại, nó có nghĩa là đơn giản và không phức tạp. Tuy nhiên nghĩa của từ này không phù hợp với âm nhạc tối giản của John Adams cho lắm.

Adams đã viết nhạc cho dàn nhạc, opera, film, và khiêu vũ. Hai bản opera gây tranh cãi nhất của ông là Nixon ở Trung Quốc và Cái chết của Klinghoffer, hai bản này đểu được trình diễn trên toàn thế giới.

Adams được biết trên toàn quốc và toàn thế giới là một nhạc trưởng, được biết là người viết nhạc thế kỷ 20 và 21. Ông là người khởi xướng của loại nhạc nghiêm túc được viết gần đây và loại nhạc đó không phải là loại nhạc thông được biểu diễn thông thường; ví dụ như là nhạc giống Beethoven, Brahms, Mozart và Haydn.

Ngoài ra hiện John Adams là nhà soạn nhạc thường trú của Carnegie Hall, một nhà hất nổi tiếng ở thành phố New York.

Hầu hết các sáng tác của Adams đều là do ủy thác, nghĩa là ông được thuê để viết cho một tổ chức nào đó, như là San Francisco chẳng hạn. Harmonium được thuê viết bởi dàn nhạc này.

Vào năm 2002, Adams ra mắt bản “Trên sự chuyển đổi của các linh hồn” (On the Transmigration of Souls), tác phẩm này được thuê viết bởi dàn nhạc New York. Tác phẩm sử dụng những đoạn văn lấy từ các tờ tìm người mất tích, các bài post trên Internet, các cuộc gọi điện thoại, và các đồ vật của những người liên quan đến vụ tấn công Trung tâm thương mại thế giới và lâu năm góc vào ngày 11 tháng 9 năm 2001. Tác phẩm dài 24 phút này được viết cho dàn đồng ca, dàn đồng ca trẻ em, dàn nhạc và các âm thanh thu được. Nghĩa là một cuốn băng hay CD được mở khi trình diễn tác phẩm. Tác phẩm được viết để tưởng nhớ những nạn nhân ngày 11 tháng 9.

Phong cách tối giản

John Adams là một nhà soạn nhạc tối giản. Nhìn chung các nhà soạn nhạc tối giản “sử dụng” các đơn vị âm thanh: giai điệu và nhịp điệu lập đi lập lại, với sự thay đổi dần trong âm giai (khóa chinh hoặc mẫu hợp âm), các nhấn điệu bất ngờ, và dần là các hiệu chỉnh của tổ hợp nhạc cụ (âm thanh của nhạc cụ được chơi bất cứ khi nào).

Một ví dụ rất đơn giản của thể loại này là, tưởng tượng một cái trống bắt đấu chơi một giai điệu lập đi lập lại. Teho đó, một cái saxophone chơi một loạt các note ngắn, cũng lập đi lâp lại. Bây giờ tới sáo, rồi tới trumpet, sau đó là giọng ca, mỗi cái chơi những nốt ngắn riêng của chúng và các mẫu giai điệu riêng, nhưng hòa với những cái còn lại, và lập lại. Sau khi các nhạc cụ chơi đươc một lúc, trống thay đổi giai điệu một chút, và lại lập lại giai điệu đó. Các nhạc cụ còn lại và giọng dần thay đổi giai điệu luôn, cho tới khi có cái gì đó hoàn toàn mới xảy ra. Không chỉ có giai điệu mà các note này vang lên cùng nhau tạo ra một hòa âm dần luân phiên như mâu note thay đổi.

Các tác phẩm của Adams có thể dần dần hay bất ngờ thay đổi về cường độ hoặc tốc độ.

Mặc dù các tổ hợp note hay các đoạn đơn lẻ của nhạc tối giản thì đơn giản và không phức tạp, nhưng trên hết hiệu ứng đối với người nghe có thể tràn ngập. Vài thính giả gần như bị thôi miên bởi các hằng âm lập, nhưng vài người không “hiểu nó” và cảm thấy bối rối vui vẻ.

Về Harmonium

Harmonium là tác phẩm cho dàn đồng ca và dàn nhạc lớn dài 35 phút với 3 chương (phần). Nó được trình diễn nắm 1981. Chương đầu tiên được đặt tên là “Negative Love”, sử dụng một bài thở của John Donne (1572-1631) một nhà thơ người Anh; trong những chú thích về Harmonium, Adams viết chương hai vài ba giống với bài thơ “Because I could not stop for Death”, và “Wild Nights”, bởi nhà thơ người Mỹ, Emily Dickinson (1830-1886).

Harmonium mở đầu với sự dồn dập từ xa rồi trở nên rõ ràng như đập thẳng vào mặt bạn.

Nhạc trưởng nổi tiếng Hgh Wolff biểu diễn tác phẩm Harmonium nhiều dịp rồi, ông có nói rằng, “Tôi nghĩ Harmonium là một tuyệt tác, lời văn thật tuyệt vời, và hiệu ứng của nó thì làm khán giả hoàn toàn sửng sốt.”

Chọn lời cho Harmonium

Vài phần lời văn của Admas chọn cho Harmonium thì rất dễ nghe và hiểu, những phần khác thì chìm hẳn trong âm thanh của dàn nhạc. 17 trang đầu tiên của tổng phổ chỉ bao gồm có 2 âm “no” và “ne”! “Ne” cuối cùng trở thành từ “never”, sau đó, bài thơ được đưa vào một cách thứ tự nhưng với những đoạn đươc lập đi lập lại.

Trong ghi chủ của mình về phần lời cho Harmonium, Adams viết:

“Negative Love…đưa ra những vấn đề khác nhau cho cả mức độ trình diễn lẫn tưởng tượng. Cái mà bài thơ hấp dẫn tôi là tính lảng tránh (ẩn) của nó: mỗi lần tôi đọc nó, nó dường như mang môt ý nghĩa khác. Bài thơ thực sự là về tình yêu của con người và đáp lại tôi cho thấy nó là một trục, một mũi tên chỉ về hướng thiên đàng.”

Nếu nhà soạn nhạc nói cho chúng ta biết rằng mỗi lần ông đọc nó ông cảm nhận được những ý nghĩa khác biệt vì thế chắc chắn chúng ta cũng tìm ra những nghĩa mới khi chúng ta nghe nó hay đọc nó.

Vài bài thơ như những loại viết cho trẻ em hoặc hầu hết lời của những bài hát thông thường thì rất dễ để hiểu. Thông điệp của nó cũng rất rõ ràng. Những bài thơ khác có thể mang hàm ý hoặc biểu tượng khác.

Bài thơ thứ hai được phổ nhạc thành Harmonium là bài thơ được viết bởi nhà thơ người Mỹ thế kỉ thứ 19, Emily Dickinson. Nó mở đầu: “Vì tôi không thể dừng lại để chết, Ngài tử tế dừng lại bên tôi…” Trong trường hợp này, Cái chết được miêu tả như một người, một người ghé qua nhà bạn đón bạn lên chiếc xe ngựa, đưa bạn về cõi vĩnh hằng. Mặc dù cái kiểu tưởng tượng này cũng hơi khó để hiểu nhưng suy nghĩ một chút bạn vẫn có thể đoán ra được nghĩa và hiểu được cái ý nghĩ được đề cập một cách thông minh bởi nhà thơ.

Bài thơ của John Donne thì rất khác và rất khó để hiểu. John Adams gọi Negative Love là “mặc tưởng về tình yêu”. Một mặc tưởng trong trạng thái này nghĩa là một cách để nghĩ về điều gì, hoắc đặc biệt hơn là một cách để nghĩ về tình yêu. Cái cách mà Donne nghĩ về tình yêu thì hoàn toàn khác với những nhà thơ khác sống cùng thời với ông. Vào thế kỳ 16 và 17 các bài thơ thường nói về sự ngọt ngào trong tình yêu. Phụ nữ thường đươc miêu tả như là những tạo vật tưởng tượng, hoàn hào như thiên thần. Các bài thơ tình của Donne thì thực tế và hợp lý hơn. Ông không chỉ ngưỡng mộ những khuôn mặt đẹp mà còn trí tuệ và trái tim ngọt ngào của họ.

John Donne là cha đẻ của thể loại thơ “metaphysical”. Từ metaphysical có thể được xẻ làm hai để làm rõ nghĩa. Meta có thể mang nghĩa là xa hơn, và physical trong trường hợp này mang nghĩa là thế giới bên ngoài (những gì có thể đụng hoặc sờ). Vì thế một cách đơn giản từ này nghĩa là tinh thần hoặc bất cứ thứ gì ngoài thế giới vật chất. Thơ của Donne thường cho rằng cảm xúc và ý tưởng không thuộc về thế giới vật chất.